Gispen: 100 jaar klant is koning

Het Rotterdamse museum Boijmans van Beuningen staat met de expositie ‘De klant is Koning’ tot 17 februari volgend jaar stil bij het honderdjarige bestaan van meubelbedrijf Gispen. Grondlegger en naamgever van het bedrijf Willem Hendrik Gispen wordt vaak in één adem genoemd met andere bekende ontwerpers van de nieuwe zakelijkheid zoals Rietveld en Mart Stam. Maar naast ontwerper bleek Gispen vooral ook ondernemer.

Gispen is bekend geworden met zijn stalen buismeubelen en de enorme collectie Giso-lampen die in de jaren rond de oorlog een begrip waren. Sommige van zijn ontwerpen bleken zo sterk en tijdloos, zoals de ‘zwevende’ stoelen zonder achterpoten, dat deze tot op de dag van vandaag nog steeds worden verkocht. Maar dat juist deze stoelen niet meer door het bedrijf Gispen worden gemaakt en verkocht, maakt ook direct duidelijk dat er een onderscheid moet worden gemaakt tussen de ontwerper en de onderneming Gispen.

Gispen Specials
Museum Boijmans van Beuningen doet dat met de expositie ‘Gispen Specials – De Klant is Koning’ ook door de geschiedenis van het bedrijf te vertellen aan de hand van onbekende Gispen ontwerpen die allemaal speciaal op verzoek van klanten zijn geproduceerd. Verwacht dus geen parade van stalen buismeubelen zoals we die uit de woonboekjes kennen.

In het begin ontleende Gispen, die 1916 een ijzersmederij had overgenomen, zijn bestaansrecht aan de samenwerking met bevriende architecten. Zijn eerste producten leken in de verste verte niet op de strakke functionele ontwerpen die het bedrijf uiteindelijk beroemd zouden maken. De smeedijzeren kroonluchter die op de expositie te zien is, die hij in de beginperiode voor de Waalse Kerk in Rotterdam maakte is sierlijk en weelderig van vorm.

Pianolampje
In de jaren twintig komt Gispen in aanraking met de stroming nieuwe zakelijkheid en krijgen zijn ontwerpen de strakke en functionele vormen die we nu nog kennen. Overigens is Gispen daarbij niet altijd even oorspronkelijk en authentiek te werk gegaan. Zo maakte hij samen met de bevriende architect J.J. Oud een pianolampje als huwelijkscadeau voor een andere vriend. Niet veel later besloot Gispen het lampje, uitdrukkelijk tegen de zin van Oud in, in productie te nemen. Tot een rechtszaak kwam het niet.

Thonet, een Duitse producent van stalen buismeubelen, deed dat wel. Zij hadden begin jaren dertig een ontwerp van Mart Stam op de markt gebracht: Een stalen buisstoel zonder achterpoten. Gispen had echter het prototype gemaakt en een bleef doorsleutelen aan de proporties van dat ontwerp. Toen Gispen uiteindelijk de 101 op de markt bracht werd hij voor de rechtbank door Thonet van plagiaat beschuldigd. De rechtbank stelde Gispen echter in het gelijk omdat deze oordeelde dat het hier niet ging om een auteursrechtelijk beschermd ontwerp maar om een technische vinding. Het zijn juist deze achterpootloze stoelen, hij maakte er direct ook fauteuils van, die Gispen bekend maakte bij het grote publiek.

Vrienden
Hij werd daar bovendien bij geholpen door zijn bevriende architecten. Dankzij het flexibele productieproces was Gispen in staat om in kleine oplages te produceren waar zij graag gebruik van maakten. De inrichting van de Van Nelle fabriek in Rotterdam is daarvan wellicht het beste voorbeeld en is inmiddels op de Unesco wereld erfgoedlijst terecht gekomen. Bijna de gehele inrichting komt uit de fabriek van Gispen en is speciaal met dat doel gemaakt.

Breuk
Tijdens de crisis in de jaren dertig heeft het bedrijf nieuwe investeerders nodig die het ook krijgt. De fabriek verhuist naar Culemborg en Gispen zelf krijgt een directeur naast zich waar hij mee moet samenwerken. Dat gaat tot een paar jaar na de oorlog goed. Dan vertrekt Willem Hendrik Gispen met ruzie bij zijn eigen bedrijf. Onder de naam Kembo (Kom eerst maar bij ons) blijft hij meubels ontwerpen.

Het bedrijf Gispen gaat zich ondertussen meer richten op meubels voor kantoren en doet daarbij ook de rechten van de beroemde stalen buismeubelen van de hand. Zo verzorgt Gispen in 1988 bijvoorbeeld de inrichting van het antroposofisch ontworpen gebouw van de Gas Unie in Groningen.

Woonkamer
Wanneer na de eeuwwisseling de grenzen tussen de kantoormarkt en de particuliere markt een beetje beginnen te vervagen waagt ook Gispen zich weer aan een collectie voor de woonkamer. In eerste instantie heet deze NGispen maar wordt later omgedoopt tot Gispen Design collectie. Gispen stelt daarvoor ontwerper Richard Hutten als art director aan. Veel ontwerpen zijn dan ook van zijn hand waarvan de Dombo beker (ook wel Domoor genoemd) wellicht de bekendste is.

Wat de tentoonstelling in museum Boijmans en Van Beuningen goed laat zien is dat het bedrijf Gispen tot op de dag van vandaag het denken in ‘Specials voor de klant’ nooit helemaal is verloren. Voor wie door de zalen loopt kan dat in eerste instantie een beetje bevreemdend werken. Er is namelijk niet direct sprake van een feest der herkenning. Dat feestje vier je beter aan de overkant van de straat waar Huis Sonneveld, gebouwd in de jaren dertig en ingericht door Gispen, volledige gerenoveerd en opengesteld is voor het publiek. Daar vindt je wel de stalen buismeubels en Giso lampen die het merk zo beroemd maakten. Gezamenlijk geven Huis Sonneveld en de tentoonstelling ‘Gispen Specials – De klant is Koning’ niet alleen een mooi beeld van de geschiedenis van het merk en haar oprichter, maar laat het vooral ook zien dat het terecht is dat Gispen onderdeel is geworden van ons collectieve geheugen.

Meer informatie:
www.boijmans.nl
www.gispen.com

Stalen buismeubelen van Gispen:
www.dutchoriginals.nl

Kembo collectie van de hand van Gispen:
www.lensvelt.nl